جنگ در اوکراین به وضوح ارزش موشک های ضد کشتی را نشان داده است، بلغارستان و یونان هر دو کشور عضو ناتو هستند که به دلیل تهدیدات قابل توجه و خطر جنگ، باید توانایی های خود را در این زمینه تقویت کنند.

یکی از درس‌هایی که از تجاوز روسیه به اوکراین باید یاد گرفت به حوزه دریایی مربوط می‌شود، از جمله تهدیدی که کشتی‌های جنگی دشمن می‌توانند ایجاد کنند.

با وجود پتانسیل محدود، ناوگان روسیه عملاً راه اوکراین را از دریای سیاه قطع کرد و بنادر آن را به طور کامل بست و تسلط نیروی دریایی روسیه در دریای سیاه همچنین آزادی عملیاتی اوکراینی ها در خشکی را محدود کرده است.

در سال اول جنگ، اوکراینی‌ها اغلب از احتمال تهاجم نیروی دریایی روسیه نگران بودند و این تهدید اوکراین را وادار کرد تا نیروهای معتبری را در نزدیکی سواحل خود، مانند نزدیکی اودسا، حفظ کند.

در این راستا جنگ در اوکراین اهمیت اساسی سیستم های ضد کشتی، به ویژه سیستم های مستقر در ساحل را برجسته کرده است، که پرتابگرهای مستقر در دریا را به خوبی تکمیل می کنند و گاهی اوقات، مانند اوکراین، باید آنها را جایگزین کنند.

به محض اینکه اوکراین سیستم‌های ضد کشتی نسبتاً متوسط خود را مستقر کرد، کشتی‌های جنگی ناوگان دریای سیاه روسیه به یک هدف آسیب‌پذیر تبدیل شدند. روسیه ناگهان آزادی کامل عملیاتی خود را از دست داد.

اوکراین علاوه بر غرق کردن رزمناو موشک هدایت شونده 186 متری مسکوا تنها با دو موشک ضد کشتی اوکراینی R-360 NEPTUNE، به یک کارخانه کشتی سازی روسیه در بندر کرچ کریمه و تاسیسات سواستوپل نیز آسیب رساند. بر اساس گزارش ها، چندین کشتی از جمله یک زیردریایی آسیب دیده اند.

بلغارستان

یکی از کشورهای عضو ناتو که همچنان در حال ساخت قابلیت های ضد کشتی خود است و در عین حال با تاخیرهای قابل توجهی در این زمینه مواجه است، بلغارستان است و در حال حاضر دفاع مستقر در ساحل آسیب پذیر آن به سامانه 4K51 RUBEZH شوروی سابق با موشک های P-15 TERMIT (هنوز در موجودی اما با ارزش عملیاتی محدود) متکی است.

تنها سیستم ضد کشتی مدرن و بسیار پیشرفته ای که هنوز به کار گرفته نشده است، موشک دوربرد ساب (200 کیلومتر) RBS15 Mk3 است.

انتظار می رود این کشتی با دو کشتی گشت زنی مدولار چند منظوره 90 متری که به صورت محلی توسط MTG Dolphin JSC با همکاری گروه NVL (که قبلا Lürssen شناخته می شد) یکپارچه شود.

آنها قرار است بین 2025-2026 تحویل داده شوند. نیروی دریایی بلغارستان هشتمین کاربر از خانواده RBS15 خواهد بود که به سوئد، آلمان، لهستان، فنلاند، الجزایر، تایلند و کرواسی خواهد پیوست.

در مواجهه با محدودیت‌های مالی و نیازهای متعدد، مانند مورد بلغارستان، یک سوال قانونی در مورد اولویت‌ها مطرح شد.

خرید شانزده فروند هواپیمای F-16 Block 70 بدون شک نوسازی یک شبکه راداری منسوخ شده را در میان اولویت ها قرار می دهد، با این حال همزمان بلغارستان نیاز به ارتقای قابلیت های ضد کشتی خود دارد.

با وجود خرید شناورهای جدید گشت زنی فوق الذکر، بلغارستان می تواند تنها تعداد کمی از RBS15 را مستقر کند و مطمئناً برای ایجاد یک بازدارندگی معتبر و مقابله با همه تهدیدها کافی نیست.

خرید سیستم‌های اضافی، از جمله سیستم‌های مستقر در ساحل، بیشتر یک تصمیم سیاسی است تا مالی، زیرا انتظار می‌رود بلغارستان در سال 2024 به 2 درصد تولید ناخالص داخلی در هزینه‌های دفاعی برسد.

اگرچه بلغارستان به دنبال دستیابی به دو زیردریایی مستعمل برای تقویت بازدارندگی دریایی خود، در میان کشورهای دوست واقع شده است، اما این به معنای عدم وجود چالش برای مقابله نیست و یک تهدید اساسی از دریای سیاه سرچشمه می گیرد، جایی که بنادر وارنا و بورگاس در آن قرار دارند.

بدون دلیل نخست وزیر نیکولای دنکوف به یاد می آورد که در سال 1915 کشتی های جنگی روسی وارنا را بمباران کردند و باعث تلفات انسانی شدند و اکنون این نگرانی وجود دارد که تجاوز روسیه ممکن است فراتر از اوکراین باشد و اقدامات کرملین می تواند تنش ها را در سال های آینده افزایش دهد.

آسیب پذیرترین کشورهای عضو ناتو ممکن است طعمه چنین اقداماتی شوند.

در کنار رومانی، لیتوانی، لتونی و استونی، بلغارستان به عنوان هدف احتمالی برای عملیات روسیه شامل ارعاب مسلحانه است،  تودور تاگارف وزیر دفاع بلغارستان در این جمع بندی درست بود که خصومت نظامی در دریای سیاه را نمی توان رد کرد.

برای کشوری مانند بلغارستان که هنوز با نوسازی نیروهای زمینی خود دست و پنجه نرم می کند، توقف یک متجاوز احتمالی تا حد امکان از مرزها و سواحل خود اهمیت حیاتی دارد. دنکوف در سپتامبر 2023 برای افزایش توانایی های خود اشاره کرد که بلغارستان موشک های ضد کشتی اضافی برای کشتی های خود به دست خواهد آورد.

در حالی که اعلام دنکوف منطقی و قابل درک است، بلغارستان باید با در نظر گرفتن استفاده دوگانه از قابلیت ضد کشتی که قبلا انتخاب شده است، یعنی به عنوان باتری ضد کشتی مبتنی بر ساحل، گام های بیشتری برای تقویت دفاع خود بردارد و این ایده بارها از سوی وزارت دفاع بلغارستان تأیید شده است، اما تاکنون جزئیات خاصی از جمله جدول زمانی ارائه نشده است.

یونان

یونان همسایه بلغارستان، علیرغم داشتن بودجه دفاعی بیشتر از بلغارستان و برخورداری از نیروهای مسلح مدرن تر و مجهزتر، با وضعیت بسیار سخت تری مواجه است و چالش آنها ناشی از روابط بسیار حساس با ترکیه است که به طور دوره ای به درگیری های مسلحانه تبدیل می شود.

تنش ها بر سر حاکمیت و حقوق اکتشاف منابع زیر آب در سال های اخیر به طور پیوسته افزایش یافته است که بر اساس داده های یونان، تنها در سال 2022، ترکیه بیش از 2 هزار نقض آب های سرزمینی یونان انجام داده است و در پاسخ یونان از اختصاص هزینه های قابل توجه به تسلیحات که 2.3 درصد از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می دهد، تردیدی ندارد.

حوزه دریایی، از جمله قابلیت های ضد کشتی، در میان اولویت های اصلی دولت در آتن قرار دارد.

از منظر عملیاتی، محیط امنیتی یونان چالش‌های بزرگ‌تری را ایجاد می‌کند، در درجه اول به این دلیل که دریای اژه از نظر جغرافیایی متنوع‌تر است، با نزدیک به 1.5 هزار جزیره و جزایر، که عملیات ضد کشتی را سخت‌تر می‌کند و علاوه بر این ترکیه به لطف برنامه بلندپروازانه کشتی سازی خود نسبت به یونان برتری کیفی دارد.

از سوی دیگر، آتن همچنان با قابلیت های بازدارندگی و ضد حمله نسبتا ضعیفی دست و پنجه نرم می کند، در حالی که حوزه مسئولیت آن دامنه وسیعی دارد و تا مدیترانه شرقی بین کرت و قبرس امتداد دارد.

در عین حال، ترکیه نه تنها ناوگان خود، بلکه قابلیت های موشکی خود را نیز نوسازی کرده است.

این شامل موشک‌های ضد کشتی ATMACA می‌شود که برای استفاده توسط کشتی‌های جنگی مختلف ترکیه طراحی شده و برای استقرار در یک پیکربندی ساحلی قابل تطبیق هستند و در اصل نیروی دریایی یونان برای تقویت بازدارندگی و ایجاد توازن قدرت بسیار مورد نیاز، نیاز فوری به ارتقای قابلیت های ضد کشتی خود دارد.

در نتیجه این امر خطر درگیری مسلحانه را کاهش می‌دهد و ثبات و امنیت بیشتر را در این زیرمنطقه شکننده تقویت می‌کند.

قابلیت‌های ضد کشتی یونان اساساً بر 13 ناوچه متکی است که همه آنها پیر هستند، کلاس Hydra (MEKO-200HN)، که در اوایل دهه 1990 به آب انداخته شد، و 9 کشتی از کلاس Elli (کلاس Kortenaer سابق هلندی)، که در دهه 1970 و 1980 به آب انداخته شدند، این ناوگان را تشکیل می دهند.

هر دو کلاس مجهز به موشک های HARPOON هستند که منسوخ شده و در برخی از کشورهای ناتو مانند بریتانیا و اسپانیا برای خروج برنامه ریزی شده اند، تنها چهار ناوچه جدید FDI (کلاس بلهارا) به موشک‌های MM40 EXOCET Block 3C MBDA مجهز خواهند شد. (نیروی هوایی یونان به AM39 EXOCET مجهز است)

در حالی که این کشتی‌هایی که اخیراً از فرانسه سفارش داده‌اند توانایی‌های نیروی دریایی یونان را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهند، با توجه به تلاش‌های نوسازی ترکیه، چالش‌ها در حوزه دریایی و منطقه وسیع مسئولیت دریایی یونان، ناکافی است.

راه حل چیست؟

در حالی که بلغارستان و یونان از نظر استراتژیک، اقتصادی و نظامی با هم تفاوت دارند، اما نگرانی مشترکی در مورد تهدیدات احتمالی دارند. هر دو کشور فعالانه برای احتمال درگیری با دشمنان بزرگتر و قویتر آماده می شوند.

آن‌ها با چالش‌های نسبتاً مشابهی روبرو هستند، با منابع محدود و نیاز فوری به مدرن‌سازی ناوگان خود و در عین حال گسترش قابل‌توجه قابلیت‌های ضد دسترسی در مناطق دریایی‌شان.

در هر دو مورد، به نظر می رسد سرمایه گذاری بر روی سیستم های باتری ماژولار مبتنی بر ساحل مجهز به موشک های دوربرد و کم عمق دریا، که قادر به مقاومت در برابر دفاع های جنگ الکترونیک دشمن و دفع نیروهای مهاجم حتی نسبتاً بزرگ هستند، یک حرکت منطقی و استراتژیک باشد.

بازار دفاعی مدرن مجموعه متنوعی از موشک‌های بسیار مؤثر، همه‌کاره، سازگار با ناتو و موشک‌ها را با نقشه راه توسعه بلندمدت ارائه می‌کند که نویدبخش قابلیت‌های اضافی در آینده است.

این امر به ویژه در مورد موشک هایی که برای هر دو سکوی کشتی و کامیون طراحی شده اند، مرتبط است، چنین راه حلی نه تنها هزینه های لجستیکی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد و مسائل تعمیر و نگهداری را به حداقل می رساند، بلکه هماهنگی بین پلتفرم های مختلف را نیز افزایش می دهد.

علاوه بر این تطبیق‌پذیری موشک‌های ضد کشتی مدرن نه تنها از سازگاری و توانایی آن‌ها برای استقرار در دریا یا خشکی ناشی می‌شود، بلکه از اثربخشی آنها در برابر اهداف مختلف نیز ناشی می‌شود.

به عبارت دیگر آینده متعلق به موشک‌های ضد کشتی دوربردی است که دارای قابلیت حمله عمیق هستند، می‌توانند بر روی سکوهای مختلف مستقر شوند و در شرایط آب و هوایی مختلف، حتی بدون پشتیبانی شخص ثالث به کار گرفته شوند به این معنی که اگرچه موشک‌ها معمولاً از داده‌های ارسال‌شده با GPS استفاده می‌کنند، همچنین می‌توانند در صورت نیاز تنها به ناوبری اینرسی تکیه کنند.

باتری های مبتنی بر ساحل بدون شک نمی توانند جایگزین پرتابگرهای مبتنی بر کشتی شوند ولی با این حال این نقش مورد نظر آنها نیست و در عوض، آنها برای خدمت به عنوان مکمل و تقویت کننده دارایی های دریایی طراحی شده اند.

در حالی که کشتی‌های جنگی بدون شک انعطاف‌پذیری عملیاتی بیشتری را ارائه می‌دهند، اما به دلیل این واقعیت که نمی‌توانند در همه جا به یکباره باشند، محدود هستند، آنها همچنین به طور قابل توجهی گران تر هستند و در مقایسه با سیستم های متحرک ضد کشتی مستقر در زمین، به نیروی انسانی بیشتری نیاز دارند.

چالش نیروی انسانی قبلاً توسط چندین کشور ناتو به رسمیت شناخته شده است، و بلغارستان، همانطور که به طور رسمی توسط آتاناس زپریانوف معاون وزیر دفاع در اواخر اکتبر 2023 اعلام شد، یکی از آنهاست.

این سیستم های مستقر در زمین می توانند در یک منطقه نسبتاً وسیع پراکنده و پنهان شوند، پیکربندی نهایی آنها، از جمله تعدادی پرتابگر، رادار، حسگرهای کمکی، و سایر سیستم های فرعی (مانند راه حل های مختلف C2 و ارتباطی)، به نیازهای مشتری، از جمله نیازهای عملیاتی و منابع مالی بستگی دارد.

از طریق ادغام با حسگرهای خارجی مانند هواپیماهای بدون سرنشین، ایستگاه های رادار (از جمله رادارهای متحرک) و هواپیما، پرتابگرهای ضد کشتی می توانند بدون اینکه به راحتی شناسایی شوند، کشنده باقی بمانند.

علاوه بر این برخلاف کشتی‌ها، آنها می‌توانند در یک محیط بسیار خصمانه حتی بدون برتری هوایی به فعالیت خود ادامه دهند.

وضعیت در اوکراین به عنوان نمونه بارز است - اوکراین قادر به استفاده از ناوگان خود نیست، اما موشک های مستقر در ساحل عملیاتی باقی مانده اند و تهدیدی دائمی برای روس ها به شمار می روند.

تعجب آور نیست که کشورهای دیگر عضو ناتو تصمیم به دستیابی به راه حل های ضد کشتی مبتنی بر خشکی، چه از طریق توسعه چنین قابلیت هایی از پایه یا با افزایش زرادخانه های موجود خود دارند.

از جمله کشورهایی که در حال حاضر چنین راه حل هایی را تهیه می کنند عبارتند از لهستان، لتونی، نروژ، آلمان، رومانی، اسپانیا، استونی، هلند و ترکیه.

خارج از ناتو، سرمایه گذاری در این زمینه توسط کشورهایی مانند تایوان، فیلیپین و اندونزی انجام می شود.

آیا این سیستم‌ها بلغارستان و یونان را تقویت می‌کنند و به طور مؤثر قابلیت بازدارندگی آنها را افزایش می‌دهند؟ بدون شک بلغارستان فاقد منابع مالی برای ایجاد ناوگان بزرگ و مؤثر کشتی ها است، به ویژه با توجه به سرمایه گذاری های اضافی مورد نیاز سایر شاخه های ارتش این کشور.

به همین ترتیب، یونان، در حالی که دارای قابلیت‌های دریایی و ضربتی/ضد حمله برتر در مقایسه با بلغارستان است، پس از ورشکستگی خود در سال 2010 با چالش‌های اقتصادی نیز مواجه است.

اکنون یونان باید منابع مالی برای نوسازی ناوگان پیر خود پیدا کند. دستیابی سریع به سیستم‌های مدرن ضد کشتی مستقر در خشکی به هر دو کشور این امکان را می‌دهد تا نیازهای عملیاتی خود را که ناشی از یک چشم‌انداز تهدید فزاینده است، به روشی مقرون‌به‌صرفه برآورده کنند.

مالکیت معنوی مجله انرژی (energymag.ir) علامت تجاری ناشر است. سایر علائم تجاری مورد استفاده در این مقاله متعلق به دارندگان علامت تجاری مربوطه می باشد. ناشر وابسته یا مرتبط با دارندگان علامت تجاری نیست، و توسط دارندگان علامت تجاری حمایت، تایید یا ایجاد نشده است، مگر اینکه خلاف آن ذکر شده باشد و هیچ ادعایی از سوی ناشر نسبت به حقوق مربوط به علائم تجاری شخص ثالث وجود ندارد.