ایران با بیابان‌زایی (Desertification) شدید و کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کند، که منجر به ایجاد سرزمین‌های غیرقابل سکونت می‌شود، به مهاجرت داخلی کمک می‌کند و تهدیدی برای مهاجرت دسته‌جمعی است.

دمای هوا در ایران به بالاترین حد خود می رسد، رودخانه ها و دریاچه ها در حال خشک شدن هستند و خشکسالی های طولانی مدت در حال تبدیل شدن به یک امر عادی است که نشان دهنده بحران آب است که بسیاری از خاک کشور را به گرد و غبار تبدیل می کند.

بیابان زایی ایران با سرعتی سرسام آور در حال وقوع است و مقامات ماه گذشته هشدار دادند که سالانه بیش از یک میلیون هکتار از خاک این کشور - تقریباً برابر با استان قم یا لبنان - اساساً غیرقابل سکونت می شود.

این وضعیت باعث شده است که تهران در تلاش برای به دست آوردن کنترل اوضاع در کشوری باشد که 90 درصد زمین آن خشک یا نیمه خشک است.

اما زمان برای جلوگیری از آنچه حتی مقامات اذعان کرده‌اند که می‌تواند منجر به یک بحران وجودی و مهاجرت دسته‌جمعی غیرنظامیان شود، در حال حرکت است.

علائم هشدار دهنده در این ماه به طور کامل نمایش داده شد. دمای هوا در جنوب غربی ایران به رقم خیره کننده 66.7 درجه سانتیگراد (152 درجه فارنهایت) رسید که بالاتر از آن چیزی است که برای زندگی انسان قابل تحمل است.

دانشمندان ایرانی هشدار دادند که سطح آب دریاچه ارومیه که به شدت در خطر خشک شدن است، کمترین میزان ثبت شده در 60 سال اخیر است. و در چیزی که به روال تبدیل شده است، توصیه هایی در مورد خطر طوفان های خفه کننده گرد و غبار صادر شد.

مانند سایر نقاط جهان که درجه حرارت در حال افزایش است، تغییرات آب و هوایی جهانی نیز بیشتر مقصر است.

اما دماسنج تنها بخشی از ماجرا را در مورد موضوعی که ایران سال هاست با آن دست و پنجه نرم می کند، بازگو می کند.

شیرین حکیم، کارشناس محیط زیست در گفت و گو با خبرگزاری صدا و سیما گفت: بحران آب ایران که به دلیل چندین دهه انزوای [بین المللی]، سوء مدیریت منابع محلی، رشد سریع جمعیت، توزیع نامناسب فضایی و پیامدهای خشکسالی طولانی تشدید شده است، وارد مرحله بحرانی شده است. نظرات نوشته شده

کمبود آب و تلاش های ناکام تهران برای رفع آن به خوبی مستند شده است. این مشکل منجر به ساخت سدهای بزرگ و پروژه های آبیاری پرمصرف شده است که به خشک شدن رودخانه ها و مخازن آب زیرزمینی کمک کرده است.

درگیری با کشورهای همسایه و تظاهرات ضد دولتی در مناطق سخت آسیب دیده ایران بر سر منابع کم آبی آغاز شده است. و تخریب خاک به افزایش گرد و غبار و طوفان های شن کمک کرده که آلودگی هوای ایران را در بین بدترین آلودگی های جهان قرار داده است.

از دست دادن زمین های قابل کشت نیز به تولیدات کشاورزی آسیب رسانده و معیشت را تهدید می کند و منجر به مهاجرت داخلی از روستا به مناطق شهری می شود که به نوبه خود می تواند مجموعه ای از مشکلات مرتبط را ایجاد کند.

حکیم، کارشناس ارشد مرکز خاورمیانه و نظم جهانی مستقر در برلین، گفت: به مرور زمان، افزایش فشار بر مناطق شهری به دلیل این الگوهای مهاجرت می‌تواند زیرساخت‌ها، منابع طبیعی را تحت فشار قرار دهد و چالش‌های اجتماعی-اقتصادی ایجاد کند. عضو مرکز ژئواکونومیک شورای آتلانتیک.

خروج دسته جمعی؟

جمعیت ایران از زمان انقلاب اسلامی 1979 بیش از دو برابر شده است و از حدود 35 میلیون نفر به تقریباً 88 میلیون نفر رسیده است که حدود 70 درصد از جمعیت در شهرها ساکن هستند. حکیم گفت: تنها تهران در دو دهه گذشته شاهد ورود متوسط یک چهارم میلیون نفر در سال بوده است.

اما از آنجایی که کمبود آب و بیابان‌زایی سرزمین‌های بیشتری را غیرقابل زندگی می‌کند، بیم آن می‌رود که بخش عظیمی از مردم در نهایت چاره‌ای جز فرار کامل از کشور در مواجهه با آنچه مسلماً مهم‌ترین چالش سیاست ایران است، نداشته باشند.

در سال 2015، عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی که در آن زمان به عنوان مشاور آب و محیط زیست ریاست جمهوری فعالیت می کرد، به طرز بدنامی پیش بینی کرد که اگر ایران رویکرد خود را در مورد مصرف آب تغییر ندهد، تقریباً 50 میلیون نفر، یعنی 70 درصد مردم ایران، خواهند داشت. چاره ای جز خروج از کشور نیست.

در ژوئیه 2018، ماهی که شاهد اعتراضات خشونت آمیز نسبت به کمبود آب در شهر خرمشهر در جنوب غرب کشور بود، در حالی که کشور با خشک ترین تابستان خود در 50 سال گذشته مواجه بود، عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور وقت، وضعیت آب را یک بحران اجتماعی عظیم توصیف کرد.

فضلی گفت که کمبود آب می تواند به مهاجرت دامن بزند و چهره ایران را در عرض پنج سال به طور قابل توجهی تغییر دهد و در نهایت منجر به فاجعه شود.

این ضرب الاجل گذشته است، اما پیش بینی های وحشتناک و سیاست های شکست خورده همچنان ادامه دارد.

ایران در حال حاضر توسط موسسه منابع جهانی به‌عنوان یکی از کشورهای دارای تنش آبی در جهان بر اساس تأثیر بر بخش‌های کشاورزی و صنعتی کشورها رتبه‌بندی شده است و به طور معمول در فهرست کشورهایی قرار گرفته است که کمبود آب می‌تواند منجر به درگیری شود.

این چشم انداز در اوایل سال جاری زمانی که ایران و افغانستان درگیر گلوله باران مرگبار برون مرزی بودند، به واقعیت تبدیل شد. این درگیری ها پس از آن اتفاق افتاد که تهران از همسایه خود خواست که آب بیشتری در بالادست برای تغذیه تالاب های در معرض خطر جنوب شرقی ایران رها کند.

در داخل، تهدید تجدید اعتراضات ضد دولتی به دلیل کمبود آب شیرین مانند آنچه در جنوب غربی استان خوزستان در سال 2021 مشاهده شد، چالش مداوم برای ایران را برجسته می کند.

کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان زایی به طور خاص به تخریب زمین در مناطق خشک، نیمه خشک و زیر مرطوب خشک می پردازد. اما این تنها مناطقی نیستند که در ایران در معرض خطر هستند.

وحید جعفریان، مدیرکل امور بیابان‌های سازمان منابع طبیعی ایران برآورد کرد که کشور سالانه یک میلیون هکتار به دلیل بیابان‌زایی از دست می‌دهد. او در 19 ژوئیه هشدار داد که با خشک شدن مخازن زیرزمینی و پیگیری توسعه صنعتی پرمصرف آب، حتی تالاب‌های ایران نیز به کانون ریزگردها» تبدیل می‌شوند.

کلانتری در اردیبهشت ماه گفت که خشک شدن دریاچه ای که زمانی بزرگ ترین دریاچه خاورمیانه بود می تواند منجر به آواره شدن 4 میلیون نفر شود.

راه حل

ایران ابتکارات مختلفی را برای مبارزه با بیابان زایی انجام داده است، مدیریت گرد و غبار و طوفان شن با کشورهای منطقه، احیای خاک های تخریب شده و احیای جنگل ها، رسیدگی به بهره برداری بیش از حد از ذخایر آبی و بهبود هماهنگی بین ارگان های مختلف زیست محیطی این کشور است.

ایران همچنین یکی از امضاکنندگان کنوانسیون سازمان ملل برای مبارزه با بیابان‌زایی است، در تلاش‌های سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل برای به حداقل رساندن اثرات طوفان‌های شن و گرد و غبار مشارکت دارد و تلاش کرده است تا نگرانی‌های زیست‌محیطی را در برنامه توسعه پنج ساله‌اش برطرف کند.

اما چنین اقداماتی تا حد زیادی تحت الشعاع پیامدهای سوء مدیریت مزمن محیطی و فساد قرار گرفته است.

حکیم با اشاره به ادامه پروژه‌های نادرست زیرساخت‌های هیدرولیکی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی که بحران آب ایران را تشدید می‌کند، افزود: این اقدامات احتمالاً به افزایش تهدیدات بیابان‌زایی کمک می‌کند بدون اینکه پیشرفت‌های اساسی در نحوه مدیریت آب کشور ایجاد شود.

مالکیت معنوی مجله انرژی (energymag.ir) علامت تجاری ناشر است. سایر علائم تجاری مورد استفاده در این مقاله متعلق به دارندگان علامت تجاری مربوطه می باشد. ناشر وابسته یا مرتبط با دارندگان علامت تجاری نیست، و توسط دارندگان علامت تجاری حمایت، تایید یا ایجاد نشده است، مگر اینکه خلاف آن ذکر شده باشد و هیچ ادعایی از سوی ناشر نسبت به حقوق مربوط به علائم تجاری شخص ثالث وجود ندارد.