پیامد‌های چیرگی و سلطه چین بر بازار خودروهای برقی و زنجیره تأمین جهانی

صادرات خودروهای چین در ماه جولای به 575 هزار دستگاه رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 22.6 درصد افزایش یافته است، داده‌های انجمن خودروسازان چین (CAAM) روز دوشنبه 11 آگوست (20 مرداد) نشان داد که این رشد عمدتاً به دلیل افزایش صادرات خودروهای برقی بوده است.

کل صادرات خودرو در هفت ماه اول سال به 3.68 میلیون دستگاه رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل 12.8 درصد افزایش داشته است. بر اساس گزارش CAAM، خودروهای برقی موتور اصلی این رشد بودند؛ صادرات این خودروها در ماه جولای از 225 هزار دستگاه فراتر رفت که نسبت به ماه ژوئن 10 درصد افزایش و نسبت به سال گذشته بیش از دو برابر شده است. 

رشد شگفت‌انگیز خودروهای برقی در جهان

تحول در صنعت خودرو با تمرکز بر تولید خودروهای الکتریکی نه‌تنها بازار چین، بلکه بازار جهانی را دستخوش تغییرات بزرگی کرده است. آمارها نشان می‌دهند که ارزش بازار جهانی خودروهای برقی از ۴۴.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ به بیش از ۵۶۱.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ به ارقامی فراتر از دو برابر این مقدار برسد.

رقابت تسلا و BYD

BYD در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۳ موفق شد با فروش بیش از ۵۲۶,۰۰۰ دستگاه خودروی برقی، از تسلا پیشی بگیرد. این دستاورد نمایانگر رشد بی‌سابقه شرکت‌های چینی است که توانسته‌اند در عرصه جهانی تسلط پیدا کنند.

چالش‌های برندهای لوکس اروپایی

در سوی دیگر، شرکت‌های لوکس اروپایی مانند مرسدس بنز و آئودی در بازار چین با کاهش شدید فروش مواجه شده‌اند. فروش ناچیز خودروهای برقی این برندها در اکتبر ۲۰۲۴ نشان از رقابت شدید و کاهش تقاضا برای خودروهای لوکس در بازار چین دارد.

• دلایل افت فروش:

  • عدم ارائه خودروهای با قیمت رقابتی.

  • رقابت شدید از سوی برندهای محلی.

  • افزایش تعرفه‌ها در چین و اروپا.

 مسیر آینده صنعت خودروسازی

موفقیت‌های چین در صنعت خودروسازی الکتریکی، نشان‌دهنده تغییرات عمیق در اولویت‌های بازار جهانی است. شرکت‌های غربی برای حفظ جایگاه خود باید تمرکز بیشتری بر نوآوری، قیمت‌گذاری رقابتی و انطباق با تقاضای مصرف‌کنندگان نشان دهند.

تولید و فروش داخلی خودروهای برقی طی ماه جولای به ترتیب حدود 1.24 میلیون و 1.26 میلیون دستگاه بود که نسبت به سال گذشته به ترتیب 26.3 درصد و 27.4 درصد افزایش یافته و 48.7 درصد از کل فروش خودروهای نو را تشکیل می‌دهد. در بازه ژانویه تا جولای، چین بیش از 8.23 میلیون دستگاه خودروی برقی تولید و 8.22 میلیون دستگاه فروخته است که نسبت به سال قبل به ترتیب 39.2 درصد و 38.5 درصد رشد داشته و 45 درصد از کل فروش خودروهای نو این کشور را تشکیل می‌دهد.

رشد قوی فروش خودروهای برقی در حالی رخ داده که بازار خودروهای چین به طور کلی نیز در حال گسترش است. در ماه جولای، کل تولید و فروش خودرو هر دو از 2.59 میلیون دستگاه فراتر رفت و نسبت به سال گذشته به ترتیب 13.3 درصد و 14.7 درصد افزایش یافت، هرچند نسبت به ماه قبل کاهش ماهانه داشت. داده‌های انجمن خودروسازان نشان می‌دهد که طی هفت ماه اول سال 2025، تولید و فروش خودرو به ترتیب 12.7 درصد و 12 درصد رشد کرده‌اند.

انجمن CAAM فروش قوی خودروهای سواری در ماه جولای را به تأثیر برنامه گسترده معاوضه خودرو، پیشرفت کمپین ملی صنعت خودرو برای «تحول» و عرضه مداوم مدل‌های جدید نسبت داده است که همگی موجب پایداری بازار و رشد سالانه شده‌اند.

کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین (NDRC) اعلام کرده است که برنامه تعویض کالا که در سال 2024 با 150 میلیارد یوان (20.6 میلیارد دلار) اوراق قرضه خزانه‌داری ویژه بلندمدت آغاز شد، از جایگزینی خودروها، لوازم خانگی، بازسازی منازل و دوچرخه‌های برقی حمایت می‌کند.

بودجه این برنامه در سال 2025 به 300 میلیارد یوان افزایش یافته است و شامل اسقاط خودروهایی می‌شود که مطابق استانداردهای انتشار گازهای گلخانه‌ای چین IV نیستند، همچنین خرید محصولات دیجیتال جدید مانند تلفن‌های هوشمند را نیز پوشش می‌دهد.

بر اساس گزارش‌ها، در سال 2024 برنامه تعویض کالا بیش از 1.3 تریلیون یوان فروش در پنج دسته اصلی محصول ایجاد کرد. در سال 2025، این سیاست به روند موفق خود ادامه داده و فروش ترکیبی خودروها، لوازم خانگی، تلفن‌های هوشمند، بازسازی منازل و دوچرخه‌های برقی تا پایان ژوئن از 1.6 تریلیون یوان فراتر رفته که از کل فروش سال 2024 بیشتر است.

انجمن خودروهای سواری چین (CPCA) در گزارشی اعلام کرده است که در شرایط فشارهای خارجی فزاینده و چالش‌های داخلی، اقدامات قوی ضد چرخه‌ای به حمایت از اقتصاد و بازار خودرو کمک کرده‌اند.

این انجمن افزود که تولیدکنندگان خودروهای برقی سواری در ماه جولای عملکرد قابل توجهی داشتند و شرکت BYD با تمرکز همزمان بر مدل‌های باتری-الکتریکی و هیبریدی پلاگین، جایگاه خود را در میان برندهای داخلی تثبیت کرده است.

با اجرای استراتژی «چند مسیره» در بخش خودروهای برقی، بازار این خودروها همچنان در حال گسترش است. در ماه جولای، 19 تولیدکننده فروش ماهانه بیش از 10 هزار دستگاه خودرو برقی ثبت کردند؛ این تعداد نسبت به سال قبل دو شرکت و نسبت به ماه ژوئن یک شرکت افزایش یافته است.

تسوی دونگ‌شو، دبیرکل CPCA، روز دوشنبه به روزنامه گلوبال تایمز گفت که انعطاف‌پذیری بازار برقی چین با حمایت یارانه‌های سخاوتمندانه برنامه معاوضه و اسقاط خودروها تقویت شده است و تقاضای جایگزینی قوی را تحریک کرده که نوسازی ناوگان خودروهای سنگین چین را سرعت بخشیده است.

دبیرکل انجمن خودروهای سواری افزود: رقابت‌پذیری بیشتر مدل‌ها و کاهش قیمت‌ها باعث افزایش پذیرش بازار شده است، همچنین برابری قیمت بین خودروهای بنزینی و برقی – و در بسیاری موارد، قیمت پایین‌تر خودروهای برقی – روند گذار از خودروهای بنزینی به برقی را تسریع کرده است.

تسوی تأکید کرد که بخش خودروهای برقی چین از مزیت زنجیره صنعتی پایدار در بازاری جهانی و به طور فزاینده رقابتی بهره‌مند است، حتی با وجود ناپایداری سیاست‌ها و بازارهای اروپا و ایالات متحده.

وی گفت: انتظار داریم سهم خودروهای برقی در بازار داخلی طی سال‌های آینده بیش از نیمی از کل فروش باقی بماند و با توجه به تجربه رانندگی برتر و ویژگی‌های هوشمند آن‌ها نسبت به خودروهای بنزینی، این روند به یک جریان بلندمدت تبدیل شود.

در اروپا نیز جهش برند‌های چینی قابل‌مشاهده است؛ در آوریل ۲۰۲۵ شرکت بی‌وای‌دی برای نخستین‌بار از لحاظ ثبت‌نام خودرو‌های برقی در طول یک ماه از تسلا پیشی گرفت و این نشانه‌ای از تغییر موازنه رقابت در قاره سبز محسوب می‌شود. گزارش‌های تحلیل بازار و آمار ثبت‌نام‌ها، رشد سریع برند‌های چینی را ثبت کرده‌اند.

چرایی رشد سریع خودروسازان چینی

عوامل متعددی به رشد سریع خودروسازان چینی کمک کرده است؛ حمایت‌های سیاستی غیرمستقیم در قالب تسهیلات زیرساختی و مشوق‌های محلی، یکپارچگی زنجیره تأمین (از باتری تا نرم‌افزار)، و تولید انبوه با هزینه‌های پایین‌تر که امکان عرضه محصولاتی با مشخصات رقابتی و قیمت پایین‌تر را فراهم کرده است. این مزیت هزینه‌ای به تولیدکنندگان چینی اجازه داده است با سرعت مدل‌های جدید را روانه بازار کنند و سهم صادرات را افزایش دهند.

در کنار مزیت‌های ساختاری، بازیگران چینی در فناوری باتری و عمودی‌سازی تولید پیشرفت چشمگیری داشته‌اند که هزینه مالکیت را کاهش و محدوده حرکتی خودرو را بهبود بخشیده است؛ این ترکیب، توان رقابتی محصولات «ساخت چین» را تقویت کرده است.

تعرفه‌ها، واکنش اروپا و مسیر مذاکرات

واکنش اروپا به رشد سریع صادرات خودرو‌های برقی چین، وضع تعرفه‌های سنگین در اکتبر ۲۰۲۴ تا حدود ۴۵ درصد بود؛ این اقدام با استناد به یارانه‌های دولتی چین انجام شد و هدف آن مهار رقابت غیرعادلانه اعلام شد. در عین حال دو طرف از اوایل ۲۰۲۵ مذاکراتی را برای جایگزینی تعرفه‌ها با مکانیسم‌هایی مانند حداقل قیمت یا تضمین‌های قیمتی آغاز کرده‌اند تا هم منافع تولیدکننده اروپایی حفظ شود و هم جریان تجارت تا حدی بازبماند.

تأثیر تعرفه‌ها در عمل مختلط بوده است؛ از یک سو رشد صادرات چینی به اروپا کند شد، ولی از سوی دیگر شرکت‌هایی مانند بی‌وای‌دی و برخی سازندگان دیگر همچنان با قیمت‌گذاری تهاجمی و راهبرد‌های محلی‌سازی، توانسته‌اند سهم خود را افزایش دهند. این وضعیت نشان می‌دهد راه‌حل‌های تجاری-قیمتی در کانون مذاکرات آتی قرار دارد.

تأثیر بر بازار داخلی چین و پیامد‌های ساختاری

در داخل چین روند گذار به خودرو‌های نوین (خالص برقی و هیبریدی) سریع است؛ در تابستان ۲۰۲۴ برای نخستین‌بار فروش خودرو‌های برقی و هیبریدی از خودرو‌های با موتور احتراق داخلی جلو زد که نشان‌دهنده تغییر ذائقه و سیاست‌های حمایتی مصرف‌کننده و تولیدکننده است. چنین تغییری هم بازار داخلی را تقویت می‌کند و هم ظرفیت صادراتی شرکت‌ها را افزایش می‌دهد.

با این حال رشد سریع، رقابت تنگاتنگ و جنگ قیمتی در بازار داخلی نیز پیامد‌های منفی به‌دنبال داشته؛ از جمله فشار بر حاشیه سود، خطر انباشت تولید و نیاز به بازتوزیع ظرفیت‌ها در میان بازیگران بزرگ و کوچک صنعت. این مسائل بر چشم‌انداز بلندمدت سودآوری و پایداری کسب‌وکار‌ها تأثیر خواهد گذاشت.

اثرات منطقه‌ای و جهانی

در جنوب شرق آسیا و بازار‌های نوظهور، خودروسازان چینی سهم قابل‌توجهی از فروش را کسب کرده‌اند؛ حضور محلی، قیمت‌های رقابتی و تطبیق محصول با نیاز بازار‌های منطقه‌ای باعث شده رقبا از ژاپن و کره در برخی بازار‌ها تحت فشار قرار گیرند. در آمریکای لاتین و مکزیک نیز شرکت‌های چینی موفقیت‌هایی به‌دست آورده‌اند، هرچند در بازار‌های آمریکای شمالی به‌دلیل موانع تعرفه‌ای و سیاسی، حضور محدودتر است.

از منظر جهانی، سلطه چین بر بازار EV می‌تواند دو مسیر متضاد رقم بزند؛ از یک سو سرعت‌گیری در انتقال به حمل‌ونقل پاک و کاهش تقاضای سوخت‌های مایع را تشدید کند و از سوی دیگر، تمرکز تولید و قیمت‌گذاری تهاجمی ممکن است به تضعیف رقابت و ایجاد وابستگی زنجیره‌ای در برخی کشور‌ها منجر شود. مطالعات مربوط به تقاضای بنزین و سناریو‌های بلندمدت نیز نشان می‌دهد رشد سریع خودرو‌های برقی تأثیر قابل‌توجهی بر بازار انرژی خواهد داشت.

چشم‌انداز سیاستی برای رقبا و دولت‌ها

سلطه رو به رشد چین در بازار خودرو‌های برقی ترکیبی از توان تولید، نوآوری در باتری و راهبرد‌های تجاری تهاجمی است که بازار جهانی را بازتعریف کرده است. رقبای اروپایی و آمریکایی برای حفظ رقابت‌پذیری نیازمند تسریع در تحول فناوری، کاهش هزینه‌ها و سیاست‌های صنعتی هماهنگ هستند. در سطح سیاست‌گذاری، راه‌حل‌های متوازن مانند چارچوب‌های قیمتی توافق‌شده، تشویق به محلی‌سازی زنجیره تأمین و تقویت استاندارد‌های فنی می‌تواند از تشدید تنش‌های تجاری جلوگیری کند و فضای رقابت منصفانه‌تری برقرار سازد.

برای کشور‌ها و صنایع وابسته، اهمیت مدیریت ریسک‌های زنجیره تأمین، سرمایه‌گذاری در زیرساخت شارژ و توسعه مشوق‌های هدفمند تا حدی روشن است؛ چرا که تحول بازار خودرو‌های برقی نه‌فقط مسأله تولید و فروش، بلکه مولفه‌ای راهبردی در اقتصاد و امنیت انرژی آینده کشور‌ها خواهد بود.

مالکیت معنوی مجله انرژی (energymag.ir) علامت تجاری ناشر است... سایر علائم تجاری مورد استفاده در این مقاله متعلق به دارندگان علامت تجاری مربوطه می باشد، ناشر وابسته یا مرتبط با دارندگان علامت تجاری نیست و توسط دارندگان علامت تجاری حمایت، تایید یا ایجاد نشده است، مگر اینکه خلاف آن ذکر شده باشد و هیچ ادعایی از سوی ناشر نسبت به حقوق مربوط به علائم تجاری شخص ثالث وجود ندارد.